کتاب دِرایَهُ الحدیث یکی از شاخههای علوم حدیثی به شمار میرود. این علم در گذشته به بررسی مفهوم و سند حدیث میپرداخت اما اکنون بیشتر به بررسی سند روایات میپردازد و امروزه اصطلاح «فقه الحدیث» اصطلاحی است که برای مفهومشناسی حدیث به کار گرفته میشود.
درایه به معنایی خاص یعنی دانستن. دانستنی که به دنبال سلسلهای از مقدمات و انواعی از تدابیر و به شیوه غیر از شیوههای معمول به دست میآید. برخی نیز اینگونه بیان مینمایند که «درایه» نوعی دانستن است که به دنبال شککردن ایجاد میگردد.
در احادیث شیعه، واژه درایه در معنی فهم حدیث و در مقابل اصطلاح روایه به معنی نقل و روایت حدیث به کار گرفته شده است. در این احادیث بر لزوم فهم حدیث، برتری فهم بر نقل و اندک بودن فهمکنندگان در مقایسه با نقل کنندگان تأکید شده است.
درباره کتاب
در حال حاضر هر چه که از عصر امامان شیعه دورتر میَشویم، نیاز به بررسی اسناد روایات برای اطمینان از صحت و سقم آنها بیش از پیش احساس میشود. از همین رو است که کنکاش و بررسی در اسناد این روایات هر چه بیشتر حائز اهمیت میگردد.
در گذر اعصار و امروزه درایه الحدیث گستره و وسعت معنایی و موضوعی وسیعتری پیدا کرده و امروزه «متن» و «سند حدیث» را نیز شامل میشود. با تمرکز هر چه بیشتر درایه الحدیث بر مباحث سندشناسی، «آقا بزرگ تهرانی» (۱۲۹۳-۱۳۸۹ هجری قمری) در تعریف خود از این علم، گستره آن را منحصر به بررسی سند حدیث دانسته است.
آقا بزرگ، داریه الحدیث را در مقابل فقه الحدیث بیان کرده اند. فقه الحدیث را متکفل بحث از متن حدیث دانسته. واژه درایه در کاربرد اولیه آن به معنی فهم عمیق حدیث بوده است و در مقابل مفهوم روایت قرار میگرفته.
اما کاربردش در طول زمان تغییر نموده و امروزه مسائل مربوط به فهم حدیث در علم فقه الحدیث گنجانده شده است و درایه الحدیث بیشتر بر قواعد اسناد و چند و چون نقل روایات تمرکز دارد. بسیاری از اصطلاحات این علم محصول قرن سوم هجری قمری هستند.
محدثان و رجالیان در مقدمه آثار حدیثی و رجالی خود برخی از مباحث مطرح در درایه مانند آداب تحمل و اداء، انواع روایات مقبول و منکر و نیز طبقات راویان و امثال آن را مطرح نمودهاند.
به گفته نورالدین عتر (از علمای برجسته اسلام در دوران معاصر) در میان این آثار، «العلل تِرْمِذی» (وفات ۲۷۹ هجری قمری) که در انتهای کتاب جامع ترمذی آمده، به دلیل تعریف بعضی اصطلاحات علم درایه و مباحث گوناگون آن یکی از آثار ممتاز در این زمینه است.
معرفی نویسنده
شادی نفیسی از دانشگاه تهران در رشته الهیات در سال ۱۳۶۶ فارغ التحصیل شد. وی در سال ۱۳۷۳ با ارائه پایاننامهاى با عنوان «عقلگرایى در تفاسیر قرن چهارهم» مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه تربیت مدرس دریافت کرد. در سال ۱۳۸۱ با رساله دکتری خود با عنوان «معیارهاى فهم و نقد حدیث در تفسیرالمیزان» موفق به اخذ مدرک دکتری از همان دانشگاه گردید.
مقالاتى از وى در مجلات: بینات، علوم حدیث، مقالات و بررسىها، مجله تخصصى دانشگاه رضوى و آیینه پژوهش به چاپ رسیده است. او در تدوین پارهاى از مدخلها، با دانشنامه جهان اسلام همکارى مىکند که برخى از آنها منتشر و مواردى در مجلدات آینده چاپ خواهند شد. ایشان عضو هیات علمى دانشکده علوم حدیث مىباشد.
سایر کتب نویسنده
سایر کتاب های خانم دکتر نفسی عبارتند از:
- بر زورق نور؛ نشر علم، ۱۳۹۶.
- عقلگرایی در تفاسیر قرن چهاردهم؛ بوستان کتاب، ۱۳۷۹.
- علامه طباطبایی و حدیث؛ انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۴.
- جریان شناسی تفسیر علمی؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۷.