تاریخ کتابت قرآن و قرائات

تاریخ کتابت قرآن و قرائات درباره شیوه نگارش قرآن کریم. فن رسم مصحف به بررسى وضع و قواعد نگارش حروف و کلمات قرآن در مصحف مى‌پردازد، چرا که کلمات در مصحف عثمانى به شکل ویژه‌اى نوشته مى‌شوند که در شش قاعده حذف، زیادت (افزایش)، همز (گذاشتن همزه)، اِبدال، وصل و فصل مطابق با قواعد کتابت نیست.

مطالعه سرگذشت ورود خط به جزیره العرب نشان مى‌دهد که خط و نگارش عربى پیش از ظهور اسلام کامل شده بود.بى اینکه در آن حرکت‌هاى کوتاه یا حتى فتحه بلند در میان کلمه به کار رود. مصحف در قرون اول تا پنجم به انواع متعددى از خط کوفى نگارش مى‌یافت.

از آن پس تا قرن هشتم یا نهم با وجود تنوع خطوط، خط مصحف به خط ثُلث تغییر کرد. با ظهور خط نَسخ، نویسندگان از قرن نهم تا کنون قرآن را با این خط مى‌نویسند. با پیدایى صنعت چاپ در آلمان و ورود آن به سایر کشورها، براى نخستین بار مصحفى به خط نسخ در هامبورگ چاپ شد.

نسخه اى از این چاپ در دارالکتب العربیه در قاهره موجود است. درباره پیدایش رسم‌الخط مصحف عثمانى نقل شده است. در جریان یکى از جنگها، حُذیفه بن یمان، خبر اختلاف سپاهیان در قرائت قرآن را به عثمان رسانید و از او خواست تا به این  اختلاف پایان دهد.

ازاین رو، گروهى به دستور خلیفه مصحفى نگاشتند که مصحف عثمانى یا امام نام گرفت و نسخه‌هایى از آن را به کوفه، مکه، شام، یمن، بصره و بحرین ارسال کردند و دیگر مصاحف را از بین بردند.

درباره کتاب

پیامبر اکرم (ص) همزمان با تعلیم و ترویج قرائت و کتابت قرآن کریم و جمع و تدوین تنظیم و ترتیب آیات و سوره‌ها در مصحف، نظام آموزش قرآن را با هدف فهم و به کارگیری زبان آن، بنیان‌گذاری کرد. بر اساس زمینه‌های صدور حدیث «نزول قرآن بر هفت حرف»، رسول خدا (ص) هم قرائات برآمده از اختلاف‌های لهجه‌ای و زبانی مسلمانان را تجویز نمود.

از گسترش تصریفات قرآنی در سه حوزه کلمات، آیات و سوره‌ها استقبال کرد. قرائات تصریفی نماد پویایی و زایایی زبان قرآن و فهم صحابه است که آن را ممزوج با آیات یا به شکلی جدید برگرفته از ساختار زبان قرآن به کار می‌برند.

با رحلت پیامبر اکرم (ص) از گسترش قرائات تصریفی و تفسیری جلوگیری و گستره وسیع قرائات به رسم‌الخط مصاحف امام محدود شد. به این ترتیب، هفت قرائت همسو با قرائت متواتر میان مسلمانان و موافق با رسم المصحف، در آغاز سده چهارم هجری در تألیف ارزشمند ابن مجاهد السبعه فی القراءات تثبیت شد.

این اثر با حمایت مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور تدوین و به عنوان منبع آموزشی در تاریخ کتابت قرآن و قرائات رشته علوم قرآن و حدیث معرفی شده است.

درباره نویسنده

محسن رجبی قدسی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم است. از وی مقالات بسیاری در کنفرانس‌ها و مجلات داخلی در حوزه قرائت و کتابت قرآن کریم، منتشر شده است.

سایر کتب

از آثار محسن رجبی قدسی می‌توان به این عناوین اشاره نمود:

• Instruction of the Qur’ān in the Prophet’s sirah، ۲۰۱۷
• رسم المصحف و مصحف‏ نگاری ، ۱۳۹۸
• تعلیم القرآن فی السیره النبویّه، ۱۳۹۸
• آیینه مهر (نگاهی به القاب امام علی بن موسی الرضا)، ۱۳۹۷
• آیین قرائت و کتابت قرآن کریم در سیره نبوی، ۱۳۹۷
• زیارت مهر (زیارت امام علی بن موسی الرضا از دیدگاه اهل سنّت)، ۱۳۹۷
• چهل حدیث آموزش قرآن، ۱۳۹۳
• آموزش قرآن در سیرۀ نبوی، ۱۳۹۱