تاریخ تفسیر قرآن کریم

تاریخ تفسیر قرآن کریم در لغت به معنای تعریف وقت و تاریخ شیء، عبارت از زمان حدوث آن چیز است. تاریخ تفسیر دانشی است که به سرگذشت تفسیر قرآن و تفاسیر آن و بررسی تحولات و سیر تطور و تکامل آن دو، از زمان پیامبر اسلام تا کنون می‌پردازد.

بی تردید فهم بخش عظیمی از معارف قرآن به تفسیر و تلاش علمی مناسب نیاز دارد. این نیاز در گذر زمان روز به روز بیش‌تر شده و در نتیجه علمی به نام تفسیر قرآن پدید آمده و کتاب‌های تفسیری فراوانی تدوین شده است.

دانش تاریخ تفسیر ما را با مفسران، تفاسیر، فراز و فرودها و تغییر و تطورهای آن علم و احیاناً قوت و ضعف روش‌ها، مکتب‌ها و نظریات مطرح در آن آشنا می‌کند و بدیهی است آشنایی با این دانش نقش مؤثری در استفاده بهینه از علم تفسیر دارد.

با توجه به اینکه تفسیر قرآن از علوم مهم، ضروری و اثرگذار در حیات دنیوی و اخروی مسلمانان است و یک مسلمان بدون آن نمی‌تواند به هدف اعلا و کمال نهایی خود دست یابد، این دانش می‌تواند در سعادت و کمال ملت مسلمان نقشی مؤثر داشته باشد.

درباره کتاب

درک این نکته که بررسی کامل و جامع تحولات تفسیری قرآن کریم بدون ملاحظه شرایط تاریخی جهان اسلام امکان‌پذیر نیست، مطلبی است که ثمره سال‌ها مطالعه و تحقیق پژوهشگر و مدرس این حوزه، احمد پاکتچی است.

در کتاب تاریخ تفسیر قرآن کریم تلاش شده است تا حتی المقدور، مطالب خلاصه شده و از مباحث حاشیه‌ای مطرح‌شده در زمان تدریس وی در کلاس تا جایی که به اصل بحث خدشه‌ای وارد نکند، پرهیز شود.

همچنین در مواردی که احساس نیاز به توضیح بیشتر می‌شده است، تتبع و تحقیقی توسط مصحح متون آورده شده در کتاب حاضر، صورت گرفته است و لذا کلیه پی‌نوشت‌ها از آن مصحح کتاب است.

از جمله محسنات کتاب حاضر که در آثار مشابه دیگر کمتر بدان پرداخته شده است این نکته است که احمد پاکتچی در خلال مباحث مطرح شده، به معرفی جریان‌های سیاسی و اجتماعی در جهان اسلام پرداخته و با اشاره به ریشه‌های تاریخی و عوامل زمینه‌ساز در شکل‌گیری آن‌ها، به بیان نقش و تأثیراتی که این جریان‌ها در رابطه با تفسیر قرآن کریم داشته، پرداخته‌اند.

درباره نویسنده

احمد پاکتچی، متولد ۱۳۴۲ در تهران است. وی متخصص علوم قرآن و حدیث، عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و همچنین سفیر ایران در سازمان یونسکو است.

وی عضو پیشین هیئت علمی دانشگاه امام صادق بوده و در حال حاضر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. او همچنین سرپرست پیشین پژوهشکده دانشنامه نگاری در پژوهشگاه علوم انسانی نیز بوده و مدیر کنونی گروه نشانه‌شناسی هنر در فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران است.

از سوابق علمی اجرایی وی می‌توان به این موارد اشاره نمود:

• مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق، از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۵
• مدیر گروه نشانه‌شناسی هنر، فرهنگستان هنر ایران، از سال ۱۳۸۶ تا کنون
• عضو گروه نشانه‌شناسی هنر، فرهنگستان هنر ایران، از سال ۱۳۸۱ش تا کنون
• عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی از سال ۱۳۶۸ تا کنون
• مدیر گروه فقه، علوم قرآنی و حدیث دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۳
• عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز (ایراس)، از سال ۱۳۸۳ش تاکنون
• عضو وابسته گروه مطالعات روسیه و اروپای شرقی، مؤسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا، دانشگاه تهران، از سال ۱۳۸۴ تا کنون

سایر کتب

از سایر آثار احمد پاکتچی می‌توان به عناوین زیر اشاره نمود.

• تاریخ تفسیر
• ماهیت علوم قرآن
• روش تحقیق عمومی
• ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر
• درس‌گفتارهایی درباره نقد متن
• اسلام: پژوهشی تاریخی و فرهنگی
• علل الحدیث، به ضمیمه بازشناسی متن مصباح الشریعه
• مولد امیرالمؤمنین نصوص مستخرجه من التراث الاسلامی
• مکاتب فقه امامی ایران پس از شیخ طوسی تا پایگیری مکتب حله
• مایه‌های فلسفی در میراث ایران باستان: پیجویی شاخصه‌ها برای رده‌بندی مکاتب مزدایی