فقه الحدیث از دانشهای پیرامون شناخت و درک احادیث است که به شرح مبانی و ضوابط فهم و تفسیر متن حدیث میپردازد. زیرشاخههای این دانش، غریب الحدیث، مختلف الحدیث و ناسخ و منسوخ حدیث هستند.
فقه الحدیث نقش مهمی در شناخت و گسترش علوم دینی به عنوان دومین منبع از منابع فهم دین (پس از قرآن) دارد. مبانی و ضوابط این دانش عبارتاند از: فهم واژهها، بررسی ساختار جملات، توجه به زبان روایات و توجه به سیاق در فهم معنا.
از جمله فایدههای آن نیز، شناخت حدیث صحیح از غیر صحیح، بهرهمندی از مطالب و مسائل موجود در روایات و پاسخگویی به برخی اشکالات به متن حدیث است. فقه الحدیث با دانشهایی چون اصول فقه، ادبیات و لغت، کلام، زبانشناسی و معناشناسی ارتباط دارد.
درباره کتاب
دانش فقه الحدیث، یعنی دانشی که متصدی فهم احادیث و مسائل مربوط به آن است و میتواند معادلی برای تفسیر در حوزه دانشهای قرآنی باشد، از صدر اسلام تا کنون فراز و نشیبهای بسیاری را طی کرده و همواره مورد توجه عالمان اسلامی بوده است.
با این حال وجود موانع بسیار در مسیر توسعه این علم، زمینهساز آن بوده که تا به آن اندازه که شایسته بوده و نیاز بوده، به این دانش پرداخته نشود. در واقع آنچه عملاً در حوزه فقه الحدیث به عنوان میراث این علم در پیش روی مخاطب است.
این علم بیشتر آثاری هستند که عملاً درگیر شرح احادیث با کلیت آن، یا شرح اجزائی از احادیث ـ مثلاً مفردات آن ـ شدهاند، اما از آن حیث که مبانی نظری و شاکلهای نظاممند در این حوزه از دانش شکل گرفته باشد، خلاء بسیاری دیده میشود.
در کتاب حاضر، مؤلف بر آن است تا از سویی نگاهی نظری به کل دانش فقه الحدیث نموده باشد و از سوی دیگر، برخی از مباحثی که مواد آن موجود است، اما مبانی نظری و ساختار آنها تدقیق نشده، مورد بحث و بررسی قرار گیرد. نوشته پیش رو، در واقع حاصل مطالعهای صورتگرفته با یک نظام پیشنهادی مربوط به مؤلف است که در آن تکیه اصلی بر متون کهن و کلاسیک در حوزه شرح و تفسیر حدیث است.
درباره نویسنده
احمد پاکتچی، متولد ۱۳۴۲ در تهران است. وی متخصص علوم قرآن و حدیث، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی و همچنین سفیر ایران در سازمان یونسکو است.
وی عضو پیشین هیئت علمی دانشگاه امام صادق بوده و در حال حاضر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. او همچنین سرپرست پیشین پژوهشکده دانشنامه نگاری در پژوهشگاه علوم انسانی نیز بوده و مدیر کنونی گروه نشانهشناسی هنر در فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران است.
از سوابق علمی اجرایی وی میتوان به این موارد اشاره نمود:
- مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق، از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۵
- مدیر گروه نشانهشناسی هنر، فرهنگستان هنر ایران، از سال ۱۳۸۶ تا کنون
- عضو گروه نشانهشناسی هنر، فرهنگستان هنر ایران، از سال ۱۳۸۱ش تا کنون
- عضو شورای عالی علمی مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی از سال ۱۳۶۸ تا کنون
- مدیر گروه فقه، علوم قرآنی و حدیث دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۳
- عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز (ایراس)، از سال ۱۳۸۳ش تاکنون
- عضو وابسته گروه مطالعات روسیه و اروپای شرقی، مؤسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا، دانشگاه تهران، از سال ۱۳۸۴ تا کنون
سایر کتب
از سایر آثار احمد پاکتچی میتوان به عناوین زیر اشاره نمود.
- تاریخ تفسیر
- ماهیت علوم قرآن
- روش تحقیق عمومی
- ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر
- درسگفتارهایی درباره نقد متن
- اسلام: پژوهشی تاریخی و فرهنگی
- علل الحدیث، به ضمیمه بازشناسی متن مصباح الشریعه
- مولد امیرالمؤمنین نصوص مستخرجه من التراث الاسلامی
- مکاتب فقه امامی ایران پس از شیخ طوسی تا پایگیری مکتب حله
- مایههای فلسفی در میراث ایران باستان: پیجویی شاخصهها برای ردهبندی مکاتب مزدایی