پول و بانکداری با رویکرد اسلامی نوعی بانکداری یا فعالیت بانکی است که با احکام اسلام (بهویژه مقرراتی برای مقابله با ربا و رباخواری) همخوانی دارد و در قالب اقتصاد اسلامی تعریف میشود. بانک یک نهاد حقوقی با فعالیتهایی در حوزه عملیاتهای پولی، مالی و اعتباری است.
بانکداری نیز عبارت است از ارائه خدمات و عملیات بانکی مانند سپردهپذیری، نقل و انتقال پول، سرمایه و اوراق بهادار اشخاص حقیقی و حقوقی و بهکارگیری آن، وصول مطالبات اسنادی، صدور بروات و حوالههای تجاری، اعطا و توزیع اعتبارات و وام به اشخاص حقیقی و حقوقی است.
حال اگر بخواهیم این خدمات و فعالیتها را طبق قوانین اسلام مدیریت و اجرا کنیم، «بانکداری اسلامی» پدید میآید. لفظی که مفهومی نسبی را بیان میکند: هرچه بانکداری به نظرات اسلام نزدیکتر باشد، بیشتر اسلامی است.
وقتی مفهومی مثل «بانکداری» با صفت «اسلامی» توصیف میشود، بانکدار را ملزم میکند تا قوانین اسلامی در فعالیتها و خدمات مانند اجتناب از ربا یا توزیع اعتبارات و بهکارگیری سرمایه در موضوعات حرام مانند تولید و فروش هرگونه جنس حرام را رعایت کند.
درباره کتاب
پژوهش حاضر تلاش میکند تا با رویکردی آموزشی، مهمترین مسائل قابل طرح در حوزه پول و بانکداری در چارچوب اسلامی را به زبانی ساده و مختصر به مخاطب (دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد) ارائه کند.
مزیت اصلی این تحقیق را در مقایسه با سایر آثار مشابه، میتوان شامل چند مورد دانست. اولاً، بر خلاف سایر آثار که معمولاً بر مقوله بانکداری اسلامی تمرکز میکنند، در این پژوهش مباحث مهمی در رابطه با جایگاه پول در چارچوب اسلامی (مانند خلق پول یا احکام پول اعتباری) مطرح شده است.
سپس به مباحث بانکداری پرداخته میشود. ثانیاً، در پایان هر فصل منابعی جهت مطالعه بیشتر به دانشجویان علاقمند معرفی میپردد. ثالثاً، این تحقیق مباحث پول و بانکداری را بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه و شورای نگهبان و سازگار با قانون عملیات بانکی بدون ربا مطرح میکند.
بر این اساس مباحث مطرح شده برای نظام بانکی کشور قابلیت کاربرد دارد. در نهایت، این پژوهش در کنار مباحث نظری قابل طرح در حوزه پول و بانکداری اسلامی، به ابعاد کاربردی و عملیاتی آنها نیز میپردازد.
درباره نویسنده
سید هادی عربی متولد سال ۱۳۳۹، دارای تحصیلات حوزوی تا سطح حجت الاسلامی است؛ وی دانشآموخته دکتری علوم اقتصادی (اقتصاد بین الملل) در دانشگاه تربیت مدرس در سال ۱۳۸۰ است. او هماکنون با درجه دانشیاری عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه قم است؛ وی رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد این دانشگاه نیز است.
حجسین میثمی عضو هیئت علمی پژوهشکده پولی و بانکی، دانشآموخته اقتصاد در سطح ارشد و دکتری دانشگاه امام صادق (ع) است.
سایرکتب
از دیگر آثار سید هادی عربی میتوان به این عناوین اشاره نمود:
- جهانیسازی چالشها و راهکارها، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ١٣٨۴
- توسعه در آینه تحولات، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت، ١٣٨٣
- مبانی اقتصاد اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و سازمان سمت، ١٣٧٧
- مؤجز اسس الاقتصاد الاسلامی (ترجمه کتاب مبانی اقتصاد اسلامی به زبان عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ١٣٧٨
از دیگر آثار حسین میثمی میتوان به این عناوین اشاره نمود:
- چالشهای پیش روی بانکداری اسلامی (ترجمه)، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۶
- ربا، بهره بانکی و حکمت تحریم آن در اسلام (ترجمه)، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۸
- حاکمیت شرکتی در مؤسسات مالی اسلامی (ترجمه)، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۷
- تجربه بانکداری بدون ربا در ایران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (کانون اندیشه جوان، ۱۳۹۵
- بررسی وضع موجود آموزش اقتصاد و مالی اسلامی در ایران و سایر کشورها، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۲
- بانکداری اسلامی (۱): مبانی نظری-تجارب عملی، پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۳
- بیتالمال در اقتصاد و مالیه اسلامی: دلالتهایی برای اصلاح نظام مالیات و یارانه در کشور، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۴
- فقر، نابرابری درآمدی و مؤلفههای سرمایه انسانی از دیدگاه اسلامی؛ مطالعه موردی: کشورهای اسلامی، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۹
- بانکداری اسلامی (۲): بانکداری مرکزی اسلامی و سیاستگذاری پولی و ارزی، پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۶
- قرضالحسنه تعاونی در اسلام: الگوی جدید توسعه فعالیتهای قرضالحسنه در کشور، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر)، ۱۳۹۷
- نظارت شرعی بر بانکها و موسسات مالی اسلامی: ارائه الگوی نظارتی برای نظام بانکی کشور بر اساس دیدگاه خبرگان، پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۳
- طراحی مدلهای عملیاتی اوراق بهادار (صکوک) منطبق با فقه امامیه جهت انجام عملیات بازار باز در نظام بانکی کشور: چارچوبی نوین برای سیاستگذاری پولی اسلامی، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۵