اوراق بهادار اسلامی (صکوک) با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که بر پایه یکی از قراردادهای مورد تأیید اسلام طراحی شدهاند و دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعهای از داراییها و منافع حاصل از آنها هستند.
اولین تعریف از صکوک اسلامی در سال ۱۹۸۸ در جده و در چهارمین همایش شورای مجمع فقه اسلامی مطرح شد. با اینحال تاریخچه انتشار اولین صکوک اسلامی به کشور مالزی بر میگردد. در سال ۱۹۹۰ و زمانی که شرکت شل ام.دی.اس که شرکتی تازه تأسیس بود برای تأمین مالی پروژههای خود دست به انتشار صکوک زد.
جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۴ میلادی مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت را تهیه کرد و شهرداری تهران به عنوان ناشر، اولین اوراق مشارکت را جهت تأمین مالی پروژه بزرگراه شهید نواب صفوی منتشر نمود. از سال ۲۰۰۱ میلادی تا ژانویه ۲۰۱۳ میلادی حدود ۷/۴۷۲ میلیارد دلار صُکوک در جهان منتشر شده که حدود ۳۶/۳۹۴ میلیارد دلار آن صُکوک داخلی کشورها و حدود ۳۳/۷۸ میلیارد دلار آن صُکوک بینالمللی بودهاست.
ارزش صکوک منتشره در ایران تا بهمن ماه ۱۳۹۸ بیش از ۵۹۳ هزار میلیارد ریال بودهاست. متأسفانه به دلیل قطع ارتباط بازارهای مالی ایران از بازارهای جهانی و انفعال فعالان نهادهای مالی ذیربط، ایران که زمانی یکی از پیشگامان بهرهبرداری از صکوک بوده، اکنون هیج نقش و جایگاهی در بازار تأمین مالی صکوک و تاریخچه مکتوب مرتبط با صکوک ندارد.
درباره کتاب
اوراق بهادار اسلامی (صکوک) نیز مشابه اوراق قرضه متعارف، مستغد ریسک نکول است. در مدیریت و کنترل ریسک نکول برخی راهکارها پیشگیرانه بوده که قبل از انتشار اوراق بهادار اسلامی و در ساختار آن اوراق باید در نظر گرفته شوند.
این راهکارهای پیشگیرانه شامل استفاده از انواع اعتبارافزاها در ساختار اوراق است که در رتبهبندی اعتباری اوراق بهادار اسلامی نقشی مهم ایفا میکنند و سبب افزایش کیفیت اعتباری و کاهش ریسک نکول اوراق خواهند شد.
از سوی دیگر برخی راهکارها پسینی بوده و مربوط به زمانی است که اوراق با نکول مواجه شده و یا احتمال وقوع نکول نزدیک است. در این شرایط، یکی از اقدامات اصلاحی برای جلوگیری از انحلال یا نکول، تجدید ساختار تعهدات مالی بانی است.
درباره نویسنده
محمد توحیدی از اساتید گروه معارف اسلامی و مدیریت مالی دانشگاه امام صادق (ع) است. وی مطالعات گستردهای در زمینهی بانکداری اسلامی داشته است که محصول آن چندین مقاله در همین زمینه است که از آن جمله میتوان به این عناوین اشاره نمود:
- طراحی صندوق ضمانت صکوک
- راهکاری جهت توسعه بازار اوراق بهادار اسلامی
- طراحی مشتقه اعتباری تعهدات بدهی وثیقه دار بر اساس فقه امامیه در بانکداری بدون ربا
سایر کتب
از دکتر محمد توحیدی تا کنون مقالات بسیاری در زمینه اوراق بهادار و مالی اسلامی منتشر شده است که برخی از عناوین آن عبارتند از:
- ارزیابی و سنجش بروز حباب در بورس اوراق بهادار تهران
- تحلیلی بر ابعاد فقهی اسناد خزانه اسلامی منتشره در ایران
- تجدید ساختار صکوک جهت مدیریت ریسک نکول براساس موازین شریعت
- طراحی تسهیلات منفعت در بانکداری بدون ربا بر اساس موازین فقه امامیه
- بررسی و تحلیل فقهی ساختار صکوک بدون سررسید در بازار سرمایه اسلامی
- نوعشناسی و طبقهبندی اوراق بهادار اسلامی (صکوک) از منظر معیارهای گوناگون
- شناسایی و اولویتبندی مؤلفههای اثرگذار بر انتخاب ساختار صکوک مناسب جهت تأمین مالی