وضعیت های نمایشی در شاهنامه فردوسی براساس الگوی ژرژ پولتی

وضعیت های نمایشی در شاهنامه تلاش دارد با استفاده از روش کتابخانه‌ای و تحلیل، این وضعیت‌ها را در شاهنامه فردوسی مورد بررسی قرار دهد. الگوی ژرژ پولتی (Georges Polti) یک نظریه درام‌نویسی و تحلیل ادبی است که بر اساس آن، تمام وضعیت‌های نمایشی یا دراماتیک در آثار ادبی و نمایشی به ۳۶ وضعیت اساسی قابل تقسیم هستند.

ژرژ پولتی، نویسنده و نظریه‌پرداز فرانسوی، در کتاب خود با عنوان Les 36 Situations Dramatiques (۳۶ وضعیت دراماتیک) که در سال ۱۸۹۵ منتشر شد، این نظریه را معرفی کرد.

پولتی ادعا می‌کند که تمامی داستان‌ها، نمایشنامه‌ها و درام‌ها بر پایه ترکیبی از این وضعیت‌های اساسی بنا شده‌اند. این وضعیت‌ها شامل مجموعه‌ای از حالات و روابط بین شخصیت‌ها و موقعیت‌های دراماتیک هستند که در نهایت به ایجاد یک کشمکش یا تنش منجر می‌شوند. هر وضعیت نمایشی در بر دارنده شرایط و عوامل ویژه‌ای است که باعث به وجود آمدن بحران‌ها و اتفاقات محوری در یک داستان می‌شود.

برخی از این وضعیت‌های دراماتیک شامل موارد زیر هستند:

• تعقیب: یک شخصیت به دنبال دیگری است تا او را دستگیر کند یا شکست دهد؛
• خودقربانی کردن: شخصیت به نفع دیگری از خود می‌گذرد و فداکاری می‌کند؛
• انتقام‌گیری: یک شخصیت برای جبران ظلم یا آسیب وارده بر او یا دیگران، تلاش برای انتقام دارد.

این الگو به تحلیل‌گران ادبی و نویسندگان کمک می‌کند تا بهتر بتوانند ساختارهای نمایشی و روابط پیچیده شخصیت‌ها در آثار خود را بشناسند. الگوی پولتی یک ابزار مفید برای درک بنیادین‌ترین و جهانی‌ترین موقعیت‌های دراماتیک است که در همه فرهنگ‌ها و دوره‌های تاریخی در ادبیات یافت می‌شود.

درباره کتاب

همواره در عالم نمایش، داستان و سینما پیدا کردن ایده‌های جذاب و ناب از مهم‌ترین موضوعاتی است که تهیه‌کنندگان و کارگردانان با آن مواجه بوده‌اند و وقت و سرمایه زیادی برای یافتن بهترین آن‌ها صرف می‌کنند.

اما به راستی این تنوع ایده‌ها پس از گذشت سالیان دراز، دچار تکرار نشده است؟ آیا می‌شود به تعداد بی‌شماری از این وضعیت‌ها در جهان دست پیدا کرد یا این موقعیت‌ها دائما در تعداد محدودی تکرار می‌شوند؟

الگوی سی‌وشش‌گانه وضعیت های نمایشی در شاهنامه پولتی به این نکته اشاره دارد که تمامی موقعیت‌های نمایشی در همین تعداد و با همین کیفیت در جهان وجود دارد و به رغم تلاش دیگران هیچ‌کس نتوانسته موقعیت‌های جدیدی کشف و خلق نماید.

این کتاب تلاش دارد با استفاده از روش کتابخانه‌ای و تحلیل، این وضعیت‌ها را در شاهنامه فردوسی مورد بررسی قرار دهد. همچنین این کتاب وضعیت‌های جدیدی که نادیده گرفته شده‌ است را بیان می کند. این موضوع برای اولین بار مطرح می‌شود و نیز دیدگاه از منظر سووش وضعیت پولتی به شاهنامه پرداخته شده است.

درباره نویسنده

حمید علیدوستی شهرکی (۱۴۰۰ ـ ۱۳۴۹)، نویسنده و پژوهشگری در حوزه ادبیات فارسی و به‌ویژه شاهنامه‌شناسی است. شهرکی در زمینه تحلیل‌های ادبی با تمرکز بر آثار فردوسی تحقیقاتی زیادی انجام داده است.

کتاب «وضعیت‌های نمایشی در شاهنامه فردوسی براساس الگوی ژرژ پولتی» یکی از برجسته‌ترین آثار اوست که با بررسی تطبیقی شاهنامه فردوسی و الگوی وضعیت‌های نمایشی پولتی، به تحلیل موقعیت‌های نمایشی در شاهنامه می‌پردازد.

این اثر تلاش می‌کند تا نشان دهد شاهنامه نه تنها حاوی موقعیت‌های کلاسیک درام است، بلکه در برخی موارد وضعیت‌های جدیدی خلق کرده که فراتر از الگوهای از پیش تعیین‌شده قرار می‌گیرند.

علیدوستی شهرکی در نوشته‌های خود توجه ویژه‌ای به بعد نمایشی و دراماتیک ادبیات فارسی داشته و سعی کرده است ادبیات حماسی را از منظرهای جدید تحلیل کند. او همچنین به تطبیق میان ادبیات فارسی و نظریه‌های مدرن جهانی در زمینه درام و نمایش پرداخته است.

سایر کتب

از دیگر آثار حمید علیدوستی شهرکی می‌توان به این عناوین اشاره نمود.

• بُرشکن، سوره مهر، ۱۳۹۹؛
• سورآل و شور فوتبال، شرکت محتوای الکترونیک صاد، ۱۴۰۱؛
• ترکه‌باز، سوره مهر، ۱۴۰۱.