فقه و عقل

فقه و عقل دانشی اسلامی برای به دست آوردن احکام عملی یا تکالیف دینی مسلمانان است. موضوع علم فقه، افعال اختیاری مکلفین است و هدف از تدوین آن، ارائه مسائلی برای سامان بخشیدن به زندگی دنیوی مکلفین و سعادت اخروی آنان، از روی منابعی مانند قرآن و سنت است.

به گفته برخی فقها، از آنجا که به وسیله علم فقه، معرفت به شریف‌ترین معلومات، یعنی احکام الهی ایجاد می‌شود، پس این علم پس از معرفت به خداوند، از بهترین علوم به شمار می‌رود. برخی فقیهان، تحصیل علم فقه را با توجه به آیه نفر، واجب کفایی دانسته‌اند.

درباره قلمرو علم فقه میان فقهای مسلمان و صاحب‌نظران اختلاف نظر است. برخی، فقه را ناظر بر تمام جنبه‌های اجتماعی، سیاسی، نظامی و فرهنگی مکلفین دانسته‌اند و عده‌ای دیگر بر این نظرند که دانش فقه فقط عهده‌دار بیان حکم بخشی از مسائل مربوط به زندگی مکلفین است.

درباره کتاب

کتاب فقه و عقل به نقش عقل در فرآیند استنباط می‌پردازد. نویسنده در این اثر تلاش شده تا در کنار نقد دیدگاه‌ها، مبانی، ادله و نتایج کاربردهای استقلالی و غیراستقلالی عقل، آسیب‌های کاربرد عقل در فقه نیز توضیح داده شود.

همچنین به شبهات و پرسش‌های پیرامونی نیز پاسخ داده می‌شود. این کتاب به عنوان منبع درسی در بسیاری از مراکز علمی تدریس می‌گردد؛ این اثر جزو اولین آثار پیرامون فقه و عقل است و به عنوان یکی از کتب مرجع در این زمینه قلمداد می‌گردد و در مواقع بسیاری مورد ارجاعات پژوهش‌های مختلف واقع می‌شود.

این اثر دارای یک مقدمه و تنظیم شده در چهار بخش است. در ابتدا نکاتی به عنوان مقدمه در باب موضوع کتاب مطرح می‌شود. در بخش نخست اثر، عقل فارغ از کاربردش در استنباط احکام شرع مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در سه فصل مجزا به ماهیت، تقسیمات، آثار و ابزار عقل پرداخته می‌شود. بخش دوم، از کاربرد استقلالی عقل در استنباط احکام شرع آغاز می‌شود. کلیات مربوط به قاعده ملازمه درک عقل و حکم شرع و موارد این قاعده طی در دو فصل توضیح داده می‌شود.

بخش سوم به کاربرد غیراستقلالی عقل در سه فصل با عناوین کاربرد آلی، ترخیصی ـ تأمینی و تسبیبی می‌پردازد. چهارمین بخش نیز در دو فصل به آسیب‌های احتمالی و شبهات کارآئی عقل در استنباط احکام شرع اختصاص دارد. قسمت پایانی کتاب نیز اختصاص دارد به بیان نکاتی درباره اجتهاد منضبط و فنی.

درباره نویسنده

ابوالقاسم علیدوست متولد سال ۱۳۴۰ است. پس از اتمام دوره دبستان، تحصیلات حوزوی‌اش را آغاز نمود. در سال ۱۳۵۴ وارد حوزه علمیه شیراز شد. در آن جا با آیت‌الله شهید دستغیب آشنا شد و در مدرسه ایمانیه شیراز با مدیریت شهید دستغیب دروس حوزوی را ادامه داد.

در سال ۱۳۵۵ به شهر قم مهاجرت کرد. از سال ۶١ در دروس خارج شرکت کرد و از سال ۶۲ رسماً در مدرسه المهدی قم که تحت نظر آیت‌الله گلپایگانی اداره می‌شد تدریس کتاب سیوطی را شروع کرد.

بعد از آن در مدارس رسول اکرم، رضویه، عترت، معصومیه، درس‌های کتاب سیوطی، مغنی و عموم کتب سطح را تدریس نمود. در سال ۷۱ ـ ۷۲ تدریس رسائل و مکاسب را در مدرسه آیت‌الله گلپایگانی آغاز کرد.

وی کفایه الاصول را در مدرسه فقهی امام محمد باقر تدریس نموده است. تفسیر قرآن را به صورت تدریس تخصصی از سال ۱۳۷۷ در مرکز تخصصی تفسیر و تدریس فلسفه تفسیر را در سال ۱۳۹۰ در مدرسه عالی خاتم‌الاوصیا شروع کرد.

تدریس خارج اصول را از سال ۱۳۷۵ و خارج فقه را از سال ۱۳۸۲، تدریس فلسفه فقه را در سال ۱۳۸۹ در مدرسه عالی خاتم‌الاوصیا آغاز نمود.

سایر کتب

از سایر آثار ابوالقاسم علیدوست می‌توان به آثار زیر اشاره نمود:

• فقه عرف
• مصادر فقه
• کتاب نظریه
• فقه هسته‌ای
• فقه پدیده‌های نوپیدا
• فقه و حقوق قراردادها
• سلسبیک فی اصول التجزیه و الاعراب
• صراط اندیشه و عمل هدایت علمی و پرورش طلاب