علم النفس به اعتقاد برخی، زمانی میتوان از روانشناسی اسلامی سخن به میان آورد که موضوع مطالعه آن پدیده «روح» در نظر گرفته شود. به زعم این افراد روانشناسی نوعی «روحشناسی» است.
در مقابل مدعیان چنین برداشتی، باید این نکته را خاطرنشان کرد که روانشناسی در جایگاه یک علم درصدد فهم، تبیین و پیشبینی ماهیت و رفتار انسان است. از سوی دیگر موضوع روانشناسی را «روح» در نظر گرفتن، این مشکل را پدید میآورد که حقیقت «امری» که از دایره منطق و فهم انسان بسی فراتر است مورد بررسی قرار گیرد و این امر امکانپذیر نخواهد بود.
گروهی «نفس» را به عنوان موضوع روانشناسی اسلامی معرفی کردهاند. تفاوت نفس و روح در این نکته نهفته است که هنگام سخن گفتن از نفس بر خلاف روح با حقیقتی صرفاً متافیزیکی سر و کار نداریم،
بلکه نفس از حیث تعلقش به بدن مورد توجه است. در نتیجه این افراد روانشناسی را معادل «نفسشناسی» در نظر میگیرند. اشکالی که بر این مدعا وارد است قابل تأمل میباشد. اشکال این است که آیا میتوان نفسشناسی را معادل روانشناسی علمی دانست که عنصر تجربه در آن یک عنصر اساسی است؟
از سوی دیگر، هنگام سخن گفتن از «علمالنفس» کدام علمالنفس مدنظر است: «علمالنفس فلسفی» یا «علمالنفس عرفانی»؟
در واقع چه مقصود علمالنفس فلسفی باشد که با حدوث و قدم نفس و قوای آن سر و کار دارد و چه علمالنفس عرفانی که در آن از تجرد نفس سخن به میان میآید، هیچکدام معادل روانشناسی علمی نخواهد بود.
در واقع بر خلاف روانشناسی علمی که تجربه معیار اصلی در نظر گرفته میشود در علمالنفس فلسفی، استدلال عقلی و در علمالنفس عرفانی شهود مدنظر است.
درباره کتاب
کتابی را که در دست دارید، دارای دو بخش است. در بخش اول مهمترین مسائل علم النفس فلسفی را با زبانی ساده برای دانشجویان رشته روانشناسی در سطح کارشناسی معرفی میکند. مباحثی چون تعریف نفس، چیستی نفس، دوساحتی بودن انسان، تجرد نفس، کمال نفس و جاودانگی نفس را با اتکا بر روش عقلی و فلسفی آشکار میسازد.
این بخش نگاهی متفاوت با رویکرد موجود در روانشناسی معاصر دارد که محصول کاربست صرفاً روش آزمایشی در شناخت ابعاد روانی انسان است.
در بخش دوم از پایههای زیستی رفتار که از مباحث پایه در روانشناسی و فلسفه اسلامی میباشد، بحث شده است. همچنین یادگیری با توجه به اینکه با اختیار و اراده آدمی ارتباط مستقیم دارد، شخصیت و مفاهیم اسلامی که متضمن معنای آن هستند،.
روانشناسی مرضی و نحوه برخورد اندیشمندان با اختلالات روانی و تعلیم و تربیت و جایگاه آن از نگاه اندیشمندان مسلمان بحث شده است.
درباره نویسنده
رحیم نارویی نصرتی استاد روانشناسی در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه است.
حسن عبدی استادیار فلسفه و کلام در دانشگاه باقر العلوم است.
سایر کتب
دیگر اثری که رحیم نارویی نصرتی به عنوان پدیدآور در تدوین آن نقش داشته است:
- فلسفه روانشناسی و نقد آن توسط انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شده است
از دیگر آثار حسن عبدی نیز میتوان به عناوین زیر اشاره نمود:
- نگاهی انتقادی به معرفتشناسی جدید
- فطرت (برگرفته از آثار آیتالله جوادیآملی)
- مجموعه مقالات همایش ملی حکیم طهران