بانکداری اسلامی رویکردی اقتصادی و فقهی

بانکداری اسلامی رویکردی اقتصادی و فقهی نوعی بانکداری یا فعالیت بانکی است که با احکام اسلام (به‌ویژه مقرراتی برای مقابله با ربا و رباخواری) همخوانی دارد و در قالب اقتصاد اسلامی تعریف می‌شود. بانک یک نهاد حقوقی با فعالیت‌هایی در حوزه عملیات‌های پولی، مالی و اعتباری است.

بانکداری نیز عبارت است از ارائه خدمات و عملیات بانکی مانند سپرده‌پذیری، نقل و انتقال پول، سرمایه و اوراق بهادار اشخاص حقیقی و حقوقی و به‌کارگیری آن، وصول مطالبات اسنادی، صدور بروات و حواله‌های تجاری، اعطا و توزیع اعتبارات و وام به اشخاص حقیقی و حقوقی، تأمین اعتبار در جهت توسعه بازرگانی، کشاورزی و صنعت، خرید و فروش فلزات قیمتی و ارز، انتشار اسکناس و اوراق بهادار و تنظیم حجم پول در گردش و اجرای سیاست پولی و کنترل حجم اعتبارات.

حال اگر بخواهیم این خدمات و فعالیت‌ها را طبق قوانین اسلام مدیریت و اجرا کنیم، «بانکداری اسلامی» پدید می‌آید. لفظی که مفهومی نسبی را بیان می‌کند: هرچه بانکداری به نظرات اسلام نزدیکتر باشد، بیشتر اسلامی است. وقتی مفهومی مثل «بانکداری» با صفت «اسلامی» توصیف می‌شود، بانکدار را ملزم می‌کند تا قوانین اسلامی در فعالیت‌ها و خدمات مانند اجتناب از ربا یا توزیع اعتبارات و به‌کارگیری سرمایه در موضوعات حرام مانند تولید و فروش هرگونه جنس حرام را رعایت کند.

درباره کتاب

این نوشتار، عموماً تلاش می‌کند تا پس از بیان مطالبی پیرامون دو موضوع پایه در زمینه بانکداری اسلامی، یعنی مسئله پول و بهره، به مسائل، ابعاد، چالش‌ها و آثار و تحلیل‌های اقتصادی پیرامون عملکرد اقتصادی هر یک از این دو دسته از عقود مذکور بپردازد.

همچنین این مطالعه نشان می‌دهد که استفاده از عقود مشارکتی برخاسته از روح اصلی این قانون می‌باشد، هر چند دارای مشکلات و چالش‌های محدودی می‌باشد، لیکن با اعمال برخی توسعه‌های مفهومی، شکلی و محتوایی، قابلیت کاربردی مؤثرتر، مناسب‌تر و سازگارتری را دارا است.

در حالی که نحوه استفاده از عقود مبادله‌ای به ویژه با روش‌هایی که در حال حاضر سیستم بانکی ایران در عمل و اجرا به آن متوسل شده است عمدتاً با اعمال صوری‌سازی‌های نامناسبی، بیشتر دارای همان ویژگی‌های یک ساختار بانکداری ربوی شده است که در عین حال چالش‌ها و محدودیت‌های ویژه خود را نیز دارا است.

درباره نویسنده

احمد شعبانی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق و دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد این دانشگاه است. او دارای مدرک دکتری علوم اقتصادی با گرایش اقتصاد پولی است. وی تا کنون مسئولیت مجلات اقتصادی گوناگونی را بر عهده داشته است.

از آن جمله می‌توان به عضویت در هیئت تحریریه فصلنامه مدیریت اطلاعات و دانش‌شناسی، فصلنامه بازیابی دانش و نظام‌های معنایی، دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری و فصلنامه مطالعاتی در مدیریت بانکی و بانکداری اسلامی را نام برد.

کتاب بانکداری اسلامی؛ رویکردی اقتصادی و فقهی از جمله آثار بسیار موفق وی در زمینه بانکداری اسلامی است که در چندین دانشگاه به عنوان منبع آموزشی این درس مورد تدریس قرار می‌گیرد. وی تا کنون مقالات بیشماری را نیز در علوم اقتصادی و مدیریتی به ویژه در زمینه بانکداری و مالی اسلامی به رشته تحریر درآورده و منتشر نموده است که از آن جمله می‌توان به این عناوین اشاره نمود:

• مولکول‌هایی که آینده را تغییر خواهند داد، ۱۳۹۸
• تاثیر انگیزش بر نگرش و عملکرد کارکنان در سازمان، ۱۳۹۵
• اینترنت اشیا: فناوری کارآمد در کتابخانه ها و مراکز اطلاع‌رسانی، ۱۳۹۶
• طراحی سازوکار ورود خمس و زکات به نظام مالیاتی ایران و آثار بالقوه اقتصادی آن، ۱۳۹۵
• مولفه های کنترلی حاکم بر انگیزه و رفتار اقتصادی انسان از منظر اقتصاد اسلامی، ۱۳۹۷
• بررسی تاثیر کاهش درآمد نفت بر واردات کالاهای واسطه‌ای: نتایجی برای اقتصاد مقاومتی، ۱۳۹۶
• نگاهی تحلیلی ـ تطبیقی به نظام های دستمزد با تاکید بر الگوی اسلامی دستمزد در سطح کلان، ۱۳۹۲
• تبیین مؤلفه‌های تأثیرگذار در طراحی الگوی یکپارچه‌سازی نظام منابع مالی اسلامی و مالیات‌های متعارف در ایران و ارائه یک الگو، ۱۳۹۸

سایر کتب

 دیگر عناوین تألیفی و ترجمه‌ای که به قلم احمد شعبانی به صورت کتاب تا کنون منتشر شده است عبارتند از:

• پول، بهره و تورم، ۱۳۸۷ (تألیف)
• چشم انداز آینده علم اقتصاد، ۱۳۸۵ (ترجمه)
• اقتصاد پول، بانکداری و بازارهای، ۱۳۹۰ (ترجمه)
• اندیشه‌های اقتصادی متفکرین مسلمان، ۱۳۸۵ (ترجمه)
• گفتارهایی پیرامون مسائل اساسی در اقتصاد ایران، ۱۳۸۹ (تألیف)
• بررسی عقود در بانکداری اسلامی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲ (تألیف)